Święta, święta i po świętach… Historia obchodów Bożego Narodzenia w Polsce

Święta Bożego Narodzenia są jednym z najważniejszych świąt w Polsce i wiążą się z wieloma tradycjami i obyczajami. Rozpoczynają się 24 grudnia wigilią, czyli uroczystą kolacją. W Polsce obowiązuje zwyczaj jedzenia 12 potraw, które symbolizują 12 miesięcy roku lub, według Kościoła, liczbę 12 apostołów. Dania te są bardzo zróżnicowane, ale powinny być postne. Najczęściej obejmują ryby, kapustę z grzybami, barszcz z uszkami, kutię, kompot z suszu oraz pierogi z kapustą i grzybami. Podczas Wigilii wspomina się zmarłych i składa sobie nawzajem życzenia. Choinka ozdobiona jest bombkami, łańcuchami oraz innymi ozdobami, a także światełkami. 25 grudnia to Boże Narodzenie, Polacy uczestniczą w mszach świętych i spędzają czas z rodziną. Podobnie 26 grudnia, czyli w drugi dzień Świąt Bożego Narodzenia, zwany Świętym Szczepanem. W naszym kraju okres świąteczny jest okazją do odwiedzania rodziny i przyjaciół, a także ucztowania i zabawy. W tym czasie często też organizowane są jarmarki bożonarodzeniowe, na których kupić można rękodzieła i tradycyjne polskie potrawy.

W starożytnej Europie obchodzono wiele różnych świąt związanych z zimowym przesileniem. Były one obchodzone przez różne plemiona, które zamieszkiwały tereny obecnej Polski. Jednym z najważniejszych świąt była Jutrznia, która obchodzona była w okresie zimowego przesilenia, czyli między 21 grudnia a 21 stycznia. Święto to miało na celu ochronę przed złymi mocami i zapewnienie pomyślności na przyszłość. Podczas Jutrzni odtwarzano sceny związane z narodzinami Chrystusa. Innym ważnym świętem była Matka Zima, która obchodzona była między 6 a 7 stycznia. Poświęcone jest bogini zimy, która miała chronić ludzi przed duchami i zapewnić im szczęście w nadchodzącym roku. Ludzie w ramach rytuałów i obrzędów palili ogniska, składali ofiary oraz wspólnie ucztowali. Wraz z chrystianizacją Polski te święta zaczęły przybierać formę, którą znamy dzisiaj. Wiele starych świąt zostało zastąpionych nowymi, chrześcijańskimi świętami. Mimo to wiele starych tradycji i obyczajów zostało zachowanych i wciąż jest kultywowanych w Polsce. W średniowieczu obchodzone były głównie Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zielone Świątki, Boże Ciało i Wszystkich Świętych. Obchody tych świąt były związane z kultem i religią chrześcijańską i obejmowały udział w mszach świętych, modlitwy i składanie ofiar. W Polsce obchodzone były również inne ważne święta, takie jak Trzech Króli, które obchodzone było 6 stycznia i zostało poświęcone pamięci Mędrców ze Wschodu, którzy przynieśli Dzieciątku Jezus dary. Podczas świętowania organizowano różne festyny i jarmarki, na których można było kupić rękodzieło i tradycyjne potrawy. Były też obchodzone były również różne święta zawodowe, takie jak święto rzemieślników czy święto rolników.

Podczas I wojny światowej święta były trudne dla wielu ludzi, ponieważ wiele rodzin było rozdzielonych lub miało kogoś bliskiego, biorącego udział w wojnie. Wiele krajów, w tym Polska, znajdowało się pod okupacją i niektóre tradycje były trudne do zachowania w takich warunkach. Mimo to ludzie starali się zachować jak najwięcej z tradycji świątecznych, takich jak przygotowywanie specjalnych potraw i dekorowanie domów. W wielu miejscach organizowano też specjalne msze lub nabożeństwa dla żołnierzy i ich rodzin. Niektóre kraje, takie jak Niemcy i Austria, zdecydowały się na zawieszenie ofensywy wojskowej w czasie świąt Bożego Narodzenia w 1914 roku, co zostało potocznie nazwane "miracle of Christmas".

Chociaż wojna nie została zatrzymana całkowicie, ta chwila przerwy pozwoliła żołnierzom po obu stronach na odpoczynek i czas ze swoimi rodzinami. Ogólnie rzecz biorąc, święta podczas I wojny światowej były trudne i pełne niepewności dla wielu ludzi, ale mimo to ludzie starali się zachować jak najwięcej z tradycji i radości związanych ze świętami.
Polacy, którzy zostali wysłani na Syberię w XIX wieku po powstaniach narodowych, mogli mieć trudności z zachowaniem tradycji świątecznych, szczególnie jeśli byli odseparowani od swoich rodzin i bliskich. Wiele osób mogło jednak starać się zachować jak najwięcej z tradycji świątecznych, takich jak przygotowywanie specjalnych potraw i dekorowanie domów, nawet w trudnych warunkach panujących w tamtych warunkach. Wigilia mogła być również połączeniem tradycji polskich i lokalnych tradycji syberyjskich, a także czasem spędzanym z rodziną i przyjaciółmi, zwykle przy wspólnym biesiadowaniu i zabawie. W niektórych przypadkach Polacy mogli też uczestniczyć w specjalnych mszach lub nabożeństwach w stylu prawosławnym, a także praktykować inne tradycyjne elementy prawosławnych świąt, takie jak adoracja ikon i modlitwy przed obrazami. Wigilia na Syberii w XIX wieku dla Polaków była trudna i odległa od tradycyjnych świąt Bożego Narodzenia, ale wiele osób pewnie starało się zachować jak najwięcej z tradycji i radości związanych ze świętami.

Święta Bożego Narodzenia w czasach PRL-u, czyli w okresie panowania komunistycznego w Polsce, różniły się od tradycyjnych świąt Bożego Narodzenia w innych krajach. W PRL-u święta były zdominowane przez ideologię komunistyczną i promowanie pewnych wartości oraz symboli, takich jak internacjonalizm i braterstwo ludów. W tym czasie niektóre tradycyjne elementy świąt, takie jak adoracja Betlejem i kolędowanie, były ograniczane lub wręcz zabronione. W zamian promowano inne aktywności, np. wspólne biesiadowanie i występy artystyczne. Mimo to wielu ludzi w PRL-u starało się zachować jak najwięcej z tradycji świątecznych, takich jak przygotowywanie specjalnych potraw i dekorowanie domów. Wiele rodzin również nadal praktykowało kolędowanie i adorację Betlejem, chociaż niektórzy robili to w ukryciu lub w kameralnym gronie, aby uniknąć konfliktu z władzami. Święta w PRL-u były inne niż te, które znamy dzisiaj, ale mimo to ludzie starali się zachować jak najwięcej z tradycji i radości związanych ze świętami.

Pomimo różnych trudności, występujących na drodze polskiej historii, rodacy zawsze starali się obchodzić i adorować to ogromnie ważne dla nas Święto, jakim jest Boże Narodzenie. Grudniowy okres łączy Polaków od pokoleń, nieważne w jak trudnej sytuacji się znajdowali.

Sfinansowano ze środków Rządowego Programu Fundusz Młodzieżowy na lata 2022-2033 – Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego.