Warning: "continue" targeting switch is equivalent to "break". Did you mean to use "continue 2"? in /modules/mod_menu/helper.php on line 97

Rozwój w ujęciu globalnym

Krzysztof Kiśluk, Alicja Król, Magdalena Dutkiewicz

W obecnych czasach coraz częściej podaje się w wątpliwość paradygmat jak największego wzrostu gospodarczego. Wskazuje się na liczne ograniczenia tego wskaźnika. Mawia się, że produkt krajowy brutto spadnie, kiedy ożenisz się z pokojówką. Zwiększy się, kiedy w danym państwie powstanie fabryka zatruwająca środowisko i zatrudniająca dzieci. Dobrobyt zwykle mierzymy PKB per capita – miarą bardzo łatwą do obliczenia i porównywania. Jednak wskaźnik ten nie uwzględnia nierówności społecznych – wystarczy porównać USA do państw skandynawskich, czy Polskę z państwami takimi jak Argentyna czy Rosja1 2. Pytanie retoryczne: czy wolimy żyć w państwie, gdzie PKB per capita jest dwukrotnie wyższe, ale jednocześnie dwa razy więcej ludzi żyje w ubóstwie? PKB per capita tak samo jak PKB nominalne nie mierzy stanu środowiska naturalnego, jakości i dostępu do edukacji czy służby zdrowia.

Zwykliśmy uważać, że wzrost dochodu oznacza większe zadowolenie z życia. Przecież żyjemy w obiektywnie najlepszych czasach w historii. Niestety, nie jest to takie oczywiste. W 1974 roku, ekonomista Richard Easterline z University of Pennsylvania odkrył, że poziom szczęścia obywateli nie rośnie wraz ze wzrostem dochodu. We współczesnych społeczeństwach rośnie za to poziom aspiracji i pragnień, a zatem konsumpcjonizm nakręcany przez specjalistów od marketingu, a także przez porównywanie się do poziomu życia innych3. Kręcimy się w ,,kołowrotku szczęścia” – próbując wciąż doścignąć status materialny innych ludzi – sąsiada, kolegi z pracy. Nabywamy dobra pozycjonalne – czyli właśnie takie, które są wynikiem porównywania się z innymi i chęci pokazania swojego statusu.4 Jesteśmy w szale kupowania i wyrzucania rzeczy, których nie potrzebujemy. Odzieżowe firmy takie jak Zara, H&M wypuszczają po kilkanaście nowych kolekcji rocznie, w miejsce dawnego ,,lato/zima”. Zaznaczmy, że te ubrania są szyte w fabrykach w krajach Trzeciego Świata, albo co gorsza szyją je Ujgurzy w chińskich obozach pracy.

Wracając do ograniczeń PKB, dobrym przykładem są Stany Zjednoczone. To właśnie na analizie poziomu dochodów i szczęścia z tego państwa po II wojnie światowej, Easterline odkrył swój paradoks. Według Jeffreya Sachsa, współautora dorocznego World Happiness Report, mamy tam (w USA ale nie tylko) do czynienia z kryzysem społecznym. Epidemia otyłości, depresji oraz nadużywania substancji psychoaktywnych jest spowodowana wzrostem dochodu. To odbija się na niższym poziomie szczęścia5.

Dlatego bardziej adekwatne jest spojrzenie szerokie – nie tylko na sam wzrost produktu krajowego brutto, ale również na ogólną kondycję społeczeństwa. Potrzebujemy całościowej koncepcji rozwoju społeczno-gospodarczego. Potrzebujemy zrównoważonego rozwoju. Szczególnie po kryzysie finansowym w 2008 roku, gdy rozczarowano się dotychczasowym modelem kapitalizmu. W międzynarodowych stosunkach gospodarczych królowało hasło ‘’one size fits all”, czyli konsensus waszyngtoński. Stworzony w latach 80. przez brytyjskiego ekonomistę Johna Williamsona (10 punktów Williamsona) został uchwalony w 1989 roku przez największe międzynarodowe organizacje gospodarcze – Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Departament Skarbu USA. Polegał on na tym, że wszystkie państwa (gł. Drugiego i Trzeciego Świata6) implementowały podobny pakiet reform – prywatyzowały sektor publiczny (w tym edukację i służbę zdrowia), prowadziły restrykcyjną politykę monetarną i fiskalną, liberalizowały handel i przepływy kapitału, czy tworzyły zachęty do bezpośrednich inwestycji zagranicznych7. To uprzywilejowało przede wszystkim duże korporacje z krajów wysokorozwiniętych – głównie ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej, które były zmęczone coraz większą liczbą regulacji dot. ochrony środowiska czy pracowników, a przede wszystkim coraz wyższymi kosztami pracy w krajach macierzystych. Zniesienie barier spowodowało masowy offshoring przemysłu do biednych krajów Trzeciego Świata8. Przenoszono głównie proste procesy produkcyjne – takie jak szycie ubrań czy montowanie części, a także ,,brudny” przemysł ciężki. W tych państwach praktycznie brak było regulacji dotyczących środowiska naturalnego czy ochrony pracowników. W Ameryce Łacińskiej, reformy spowodowały wzrost nierówności społecznych i ubóstwa, a także zmniejszenie klasy średniej, co było przyczyną licznych wojen domowych i urośnięcia w siłę marksistowskich partyzantek, takich jak Świetlisty Szlak w Peru. Popularność zdobywali populistyczni politycy – wystarczy wymienić Nicolasa Maduro w Wenezueli czy Evo Moralesa w Boliwii9. Po latach autorzy neoliberalnej polityki, w tym Jeffrey Sachs, były ekonomiczny doradca rządów państw Ameryki Łacińskiej i b. ZSRR (m.in. był twórcą planu Sachsa-Liptona, który stał się podwaliną polskiej transformacji w postaci słynnego planu Balcerowicza), przyznali, że była ona błędem10.

Ważne jest tworzenie zrzeszeń lokalnych drobnych przedsiębiorstw i spółdzielni, gdzie rolnicy/rzemieślnicy mogą otrzymać sprawiedliwe wynagrodzenie za swoje produkty wystarczające na pokrycie potrzeb rodziny oraz godne warunki pracy. W zamian wymagany jest brak zatrudniania dzieci, przejrzystość i niedyskryminacja ze względu np. na płeć. Właśnie tak działa Światowa Organizacja Sprawiedliwego Handlu (WFTO), która łączy lokalne zrzeszenia (oferujące głównie kawę, herbatę, kakao, cukier trzcinowy, ale również bawełnę, drewno czy złoto) z organizacjami handlowymi z krajów wysokorozwiniętych. Nadaje ona certyfikaty Fair Trade, które wszyscy kojarzymy11. Jednak jest sporo kontrowersji związanych ze Sprawiedliwym Handlem. Certyfikat Fair Trade jest instrumentalnie wykorzystywany przez wielkie korporacje, które zostały włączone do tego systemu, co samo w sobie budzi zrozumiałe kontrowersje12.

1 https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=US-SE-NO-FI-DK-IS – poziom nierówności (mocno się różni między państwami)

3 Gorazda M., Kwarciński T., Między dobrobytem a szczęściem. Eseje z filozofii ekonomii. Wyd. Copernicus Centre Press. Kraków 2020

4 Fred Hirsch, The Social Limits to Growth, Routledge & Kegan Paul, London 1976

5 Gorazda M., Kwarciński T., Między dobrobytem a szczęściem. Eseje z filozofii ekonomii. Wyd. Copernicus Centre Press. Kraków 2020

6 Drugi świat – państwa dawnego bloku komunistycznego za: Marcin Wojciech Solarz: Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2009

7 Williamson, J. B. (2009). A Short History of the Washington Consensus. Law and Business Review of the Americas, 15(1), 7. Retrieved 5 11, 2021, from https://scholar.smu.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1381&context=lbra

8 Outsourcing and Offshoring of Knowledge Intensive Business Services (2010) https://www.econstor.eu/obitstream/10419/50689/1/657393703.pdf

9 Rovira Kaltwasser, Cristobal (2010). "Moving Beyond the Washington Consensus: The Resurgence of the Left in Latin America". Internationale Politik und Gesellschaft. Friedrich Ebert Foundation. 3: 52–62

 

Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Korpusu Solidarności - Rządowego Programu Wspierania i Rozwoju Wolontariatu Systematycznego na lata 2018-2030

 

 

Stowarzyszenie Studenci dla Rzeczypospolitej
Adres korespondencyjny:
ul. św. Filipa 23/3, 31-150 Kraków

WWW.STUDENCIDLARP.PL

Adres korespondencyjny oddziału warszawskiego:
Fundacja im. Janusza Kurtyki
Areszt Śledczy Warszawa-Mokotów
ul. Rakowiecka 37
02-251 Warszawa
z dopiskiem "do Stowarzyszenia Studenci dla Rzeczypospolitej"

Wszelkie prawa zastrzeżone © Studenci dla Rzeczypospolitej 2016
projekt Jan Metrycki, wykonanie Studio graficzne